Historia Krety od Paleolitu do Wieków Ciemnych

Paleolit

Do połowy pierwszej dekady XXI wieku niewiele było wiadomo na temat starszej epoki kamienia na Krecie. Początkowe informacje były sporadyczne i niepewne. Dopiero późniejsze odkrycia pozwoliły ustalić, że pierwsi mieszkańcy pojawili się na południowych wybrzeżach wyspy już w dolnym paleolicie (ok. 130 tys. lat temu). Szczególnie intensywnie penetrowali oni obecną wysepkę Gavdos (wówczas okresami połączoną z Kretą) położoną około 35 km dalej na południe. Na podstawie obserwacji zmian szaty zwierzęcej Krety, naukowcy wyciągnęli wnioski, że wyspa była zamieszkiwana przez całą epokę kamienia. Niestety z tego okresu odnaleziono niewiele przedmiotów, które zgrupowane były w dodatku na ograniczonym obszarze wzdłuż wybrzeży południowo-zachodnich.

Neolit

(5000-2600 p.n.e.)

Na ten czas datuje się najstarsze znaleziska garncarskie z Knossos i Fajstos (Festos). Znajdowano także kamienne narzędzia. W Knossos poniżej Dziedzińca Zachodniego, zwłaszcza w tzw. koulourach (okrągłe zbiorniki), natrafiono na fragmenty zabudowy z kamieni i cegieł suszonych.
Znane są pochówki dziecięce w jamach pod podłogami domów. W celach grzebalnych używano na Krecie (zwłaszcza północnej i wschodniej) również grot. Wiadomo, że uprawiano wtedy jęczmień, pszenicę i rośliny strączkowe. Osadnicy przybyli na Kretę prawdopodobnie już z udomowionymi zwierzętami i roślinami hodowlanymi. W późnym neolicie do wyrobu narzędzi zaczęto stosować kryształ górski. Wczesny neolit przynosi także pierwsze dowody istnienia tkactwa na Krecie, w postaci ciężarków, wrzecion i czółen.

Wejście do jaskini Dikte

Wnętrze jaskini Dikte

Jaskinia Niedźwiedzia na półwyspie Akrotiri

Jaskinia Idi, która wedle mitologii greckiej była miejscem narodzin Zeusa

Matala - groty tworzone prawdopodobnie już od czasów neolitycznych wykorzystywane później jako katakumby a bardziej współcześnie przez hipisów

Otwarte pozostaje pytanie o pochodzenie naj­wcześ­niej­szych mieszkańców wyspy, niewątpliwie dostali się oni na Kretę drogą morską. Do końcowej fazy neolitu Kreta miała jednak niewielu mieszkańców, a gospodarka kontynuowała formy lądowe przyniesione przez osadników z kontynentu.

Okres przedpałacowy

(2600-2000 p.n.e.)

W okresie przedpałacowym  ludność miejscowa wchłania przybyszów z Azji Mniejszej, a w efekcie tworzy się autonomiczna kultura, o czym świadczą znalezione przedmioty kultowe, ceramika, czy groby koliste należące do tego okresu. W okresie przedpałacowym rozwija się handel morski z Egiptem, Azją Mniejszą oraz Mezopotamią. Pod koniec okresu przedpałacowego rozwija się prymitywne pismo hieroglificzne używane na minojskich pieczęciach. Na uwagę zasługuje też fakt pojawienia się miedzi i brązu do wyrobów. Ceramika znacznie różni się od neolitycznej. Nadal lepiona jest ręcznie, pojawiają się jednak nowe kształty naczyń: kuliste dzbanki, kielichy i półkuliste misy dekorowane  linearnymi wzorami.

Okres starszych pałaców

(2000-1700 p.n.e.)

Następuje niezwykły rozwój osadnictwa, które w wielu regionach osiągnęło gęstość najwyższą w całych dziejach Krety minojskiej. Powstały pierwsze monumentalne budowle pałacowe w Knossos, Fajstos, Malii czy Zakros, świadczące o wyodrębnieniu i rozwoju centrów przywódczych pełniących funkcje polityczne, religijne, administracyjne i ekonomiczne, czemu towarzyszył rozwój systemów pisma. Dowodem funkcji ekonomicznych jest istnienie w pała­cach magazynów oraz kolistych zbiorników na zboże, zazwyczaj na dziedzińcu zachodnim.

Knossos - widok na Werandę z Tarczami

Knossos - wejście Północno-Zachodnie

Fajstos - perystyl przy pomieszczeniach królewskich

Fajstos - pitosy w dawnym magazynie

Fajstos - dawne wejście główne do pałacu

Malia - widok wzdłuż dawnej krypty

Makieta pałcu w Malia

Ruiny starożytnego miasta Gournia

Gournia nie posiadała żadnych umocnień za to miała rozwiniętą sieć dróg

Brak obwarowań tych pałaców dowodzi, że Minojczycy byli uznawani za mocarstwo w tym rejonie Morza Śródziemnego. Obecnie najlepiej zachowane są pozostałości starszego pałacu w Fajstos, we wszystkich jednak przypadkach wcześniejsze budowle zostały przykryte późniejszymi pałacami. Okres starszych pałaców przynosi znaczny rozwój sanktuariów na szczytach wzgórz. Mniej częstą formą są miejsca kultu umieszczone w jaskiniach. Doszło też do pierwszego wielkiego rozkwitu sztuki i rzemiosła artystycznego oraz wykształceniu własnego unikalnego, rozpoznawalnego jako minojski, stylu.
Około roku 1700 p.n.e. prawdopodobnie wielkie trzęsienie ziemi kładzie kres wszystkich największych pałaców Krety oraz wielu osad.

Okres młodszych pałaców

(1700-1450 p.n.e.)

Jest to czas uznawany za najświetniejszą epokę w historii Krety. Z okresu chaosu wyłoniła się Kreta w nowej postaci – cywilizacji pałacowej, dobrze zorganizowanej i w rozkwicie. Minojczycy odbudowali swoje pałace zniszczone wskutek trzęsienia ziemi. Były jeszcze świetniejsze od swoich poprzedników i wyposażone w pomieszczenia kultowe.

Jeśli wierzyć Homerowi w tamtym czasie na Krecie było około 90 miast, a stolicą wyspy było Knossos. Kreta podniosła się z upadku po kataklizmie, nastąpił rozwój gospodarczy i kulturalny. Sztuka wytwarzana w tamtym czasie cechowała się wysokim poziomem artystycznym, zaś pismo ewoluowało w kierunku pisma sylabicznego i zaczęło być szerzej wykorzystywane. Kultura kreteńska objęła swoim zasięgiem nie tylko Mykeny, ale także resztę obszarów greckich położonych w pobliżu wyspy.Okres młodszych pałaców zakończyła kolejna fala zniszczeń, w czasie której legły w gruzach wszystkie oprócz Knossos pałace i wiele osad. Uderzające jest to, że w wielu miejscach zniszczeniu uległy przede wszystkim budowle związane z funkcjami administracyjnymi, natomiast sąsiadujące z nimi domy pozostawały nienaruszone. Wskazuje to na konflikty między ośrodkami lub inwazję jako przyczynę katastrof.

Inne przyczyny upadku kwitnącego państwa i pierwszej bardzo zaawansowanej kultury europejskiej naukowcy upatrują w olbrzymiej fali tsunami spowodowanej przez wybuch wulkanu na wyspie Santoryn. Reszty dopełnili Achajowie z Myken, którzy wykorzystali moment znacznego osłabienia Krety i najechali wyspę. Kreta już nigdy nie osiągnęła takiej świetności po tych wydarzeniach.

Okres popałacowy

(1400-1100 p.n.e.)

Co prawda pałac w Knossos zostaje ponownie odbudowany w 1375 p.n.e. ale po kilka latach traci swoje znaczenie. Kreta w tym czasie jest opanowana przez Mykeńczyków. Ich dominacji podlega także kultura minojska. W Agia Triada, Tylissos oraz Gournia powstają megarony. Evans - późniejszy odkrywca Knossos - znajduje w pałacu w Knossos gliniane tabliczki z tamtego okresu z pismem linearnym B pochodzenia mykeńskiego. Ostateczny upadek kultury kreteńskiej (już silnie nacechowanej wpływami mykeńskimi) następuje po zniszczeniach dokonanych przez różne ludy morskie.
Ten czas jest także określany jako przybliżona data bitwy o Troję.

Agia Triada - widok na Agorę

Agia Triada - schody przy Agorze

Gournia - schody w kształcie litery L

Tilisos - pomieszczenie 6 w Domu A

Tilisos - cysterna przy Domu C

Tilisos - korytarz w Domu B

Wieki Ciemne

(1100-800 p.n.e.)

Inwazja Dorów zmusiła Minojczyków (Eteokreteńczyków, jak siebie nazywali czyli prawdziwych Kreteńczyków) do wycofania się w głąb wyspy. Budują oni na niedostępnych terenach wschodniej części wyspy nowe miasta. Dorowie zaś umacniają wybrzeże wyspy budując liczne państwa-miasta oraz warowne twierdze. Obywatelom przyznają pewne prawa, które zostają spisane. Przykładem są Tablice Gortyńskie z kodeksem, które można oglądać obecnie na terenie wykopalisk Gortyny.Brąz po wielu wiekach zostaje wyparty przez żelazo, które służy do produkcji lepszej broni. Kreta zostaje wchłonięta przez Grecję pod względem religii, sztuki i kultury. Ujednolicony staje się także język oraz pismo.

Tablice Gortyńskie

Wykopaliska archeologiczne w miejscowości Lato - widok na schody ceremonialne

Lato - ścieżka ze stopniami

[czytaj dalej >> Historia Krety od epoki klasycznej do pierwszych lat wolności]

[czytaj dalej >> Współczesna historia Krety]

Komentarze

Wypełnij poniższy formularz aby dodać komentarz